usta

1. Być na ustach wszystkich «być powszechnie wspominanym, być przedmiotem rozmów»: Najwyższy czas dowiedzieć się czegoś o słodkiej Penelope Cruz, bo już niedługo będzie na ustach wszystkich. Cosm 7/2000.

2. Coś przechodzi z ust do ust «coś jest rozgłaszane, przekazywane ustnie»: Wśród zgromadzonych panuje cisza. Od czasu do czasu tylko przechodzą z ust do ust podawane szeptem informacje o dniu i godzinie wyprowadzenia zwłok. Gdy jakaś organizacja mija zakręt w pochodzie, wiele osób dołącza się do jej szeregów, żeby w ten sposób choć trochę zbliżyć się do Belwederu. ABC Now 133/1935.

3. Coś się komuś wymknęło, wyrwało z ust «ktoś coś niepotrzebnie powiedział»: Rozmowa z księdzem de Vos wytrąciła mnie z równowagi. To pan na pewno rozumie. Mogło mi się więc wyrwać z ust jakieś głupstwo. Nieprawdaż? Niechże już pan przejdzie nad nim do porządku dziennego. T. Breza, Urząd.

4. Mieć usta od ucha do ucha «mieć bardzo szerokie usta»

5. Między ustami a brzegiem pucharu «kiedy się komuś wydaje, że jest blisko osiągnięcia celu, może wydarzyć się coś, co temu przeszkodzi»

6. Nie mieć nic w ustach «być na czczo»: Och, Gawlikowa, my jesteśmy strasznie głodni, dziękujemy. To jest pyszne! Od rana nie mieliśmy nic w ustach! T. Bojarska, Świtanie.

7. Nie wziąć, nie brać czegoś do ust, w usta «nie jadać, nie lubić jakiejś potrawy»: – Akurat byłem wtedy przez rok na diecie wegetariańskiej – wspomina z uśmiechem – a wiadomo, że na tego typu uroczystości ludzie chcą dań mięsnych, których nie brałem do ust, więc nie mogłem sprawdzić, czy dobrze doprawiłem. Kuchnia 1/1999.

8. Podawać, przekazywać coś z ust do ust «mówić, przekazywać coś jeden drugiemu»: (...) wieść o nagrodzie za głowę zamachowca przekazywał sobie z ust do ust bydgoski półświatek przestępczy. GW 14/03/2000.

9. Włożyć komuś w usta jakieś słowa «przedstawić, podać jakieś słowa jako czyjąś wypowiedź»: (...) zacytowałem pewnego mądrego człowieka, który w swojej książce włożył w usta jednego z bohaterów taką piękną frazę. TV roz 2001.

10. Zamknąć, zatkać komuś (czymś) usta, euf. buzię, posp. gębę, mordę, pysk «zmusić, skłonić kogoś do milczenia»: – Chcą wam zamknąć usta! – zawołałem. – Boją się waszego młodzieńczego zapału! Nie musiałem jej podjudzać. Chwyciła mnie za rękę. – Nie damy sobie zamknąć ust! – oświadczyła z naciskiem. – Szykujemy protest! J. Stawiński, Piszczyk. Niech pani wierzy, że jestem szczery Polak i nie biorę grosza. Taniej niż za pięćdziesiąt tysięcy kapusiowi gęby nie zatkam. R. Bratny, Kolumbowie.

11. Zasznurować, sznurować usta

a) «zacisnąć, zaciskać, ściągnąć, ściągać usta»: Tłustawa ruda blondynka o nogach jak pień stuletniego dębu, z pruderyjnymi minami, sznurowała usta i spuszczała oczy. J. Strzemię Janowski, Karmazyny.

b) «powiedzieć, mówić mało, być powściągliwym w rozmowie»: – O co chodzi, co zobaczymy – dopytywała się Surmowa. Ale rozmówczyni sznurowała usta i tylko robiła tajemniczą minę. T. Bojarska, Świtanie.

12. Ze śpiewem, z uśmiechem na ustach «(robić coś) bardzo chętnie»: Aparat partyjny ery Gomułki w niczym nie przypominał już pokolenia, które ze „śpiewem na ustach” budowało „nową Polskę”. „Coś niedobrego dzieje się w naszej partii – zanotował Rakowski. Przede wszystkim znika ideowość”. M. Zaremba, Komunizm.

13. Z pierwszych ust «(dowiedzieć się czegoś) bez jakiegokolwiek pośrednictwa; bezpośrednio»: Zostałam wprowadzona w polską myśl teozoficzną. Mogłam poznać z pierwszych ust filozofię aktualnej masonerii w Polsce. H. Zakrzewska, Niepodległość.

14. Z trzecich ust «(dowiedzieć się czegoś) za czyimś pośrednictwem; pośrednio»: – Za pozowanie do kalendarza dostałam sporo pieniędzy. (...) – Po kalendarzu posypały się podobne propozycje? – Dotarło do mnie z trzecich ust, że „Playboy” przymierza się do propozycji. SE 30/01/1998.

Coś ciśnie się komuś na usta zob. cisnąć się.

Coś komuś rośnie w ustach zob. rosnąć 1.

Coś nie schodzi komuś z ust, z czyichś ust zob. I schodzić.

Coś rozpływa się w ustach zob. rozpływać się.

Coś wyszło z czyichś ust zob. wyjść 3.

Mieć miód w ustach zob. miód 3.

Mieć pianę na ustach zob. piana.

Mieć uśmiech przyklejony do ust, robić coś z uśmiechem przyklejonym do ust zob. uśmiech 1.

Mieć zawiązane usta zob. zawiązać 1.

Nabrać wody w usta zob. nabrać 2.

Nie mieć, nie ma co do ust (w usta) włożyć zob. włożyć 2.

Nie mieć do kogo ust otworzyć zob. otworzyć 1.

Nie otworzyć ust zob. otworzyć 2.

Nie puścić (ani) pary z ust zob. I para 4.

Odejmować sobie od ust zob. odjąć 2.

Otworzyć usta zob. otworzyć 7.

Patrzeć, słuchać itp. z otwartymi, rozdziawionymi ustami zob. rozdziawić 1.

Robić usta zob. robić 3.

Rozdziawić usta zob. rozdziawić 2.

Słowa, pytania itp. zamarły komuś na ustach zob. zamrzeć 2.

(Szeroko) otworzyć usta zob. otworzyć 8.

Ślinka komuś do ust cieknie, leci, napływa, płynie itp. zob. ślinka.

Umoczyć usta w kieliszku, w winie, w wódce itp. zob. umoczyć.

Usta się komuś nie zamykają zob. zamknąć się 2.

Uśmiech błądzi, błąka się na czyichś ustach zob. uśmiech 2.

Wykrzywić, wygiąć itp. usta w podkówkę, w podkowę zob. podkówka.

Zemleć, mleć w ustach słowa, przekleństwa zob. zemleć.

Z ust komuś coś wyjąć zob. wyjąć 2.